Pamiętam ten dzień w 2005…

Pamiętam ten dzień w 2005 roku, kiedy po raz pierwszy wziąłem do ręki lustrzankę cyfrową. Canon EOS 350D, taki był model. Miałem wrażenie, że otworzył się przede mną nowy, nieograniczony świat. Koniec z czekaniem na wywołanie, koniec z limitowaną liczbą klatek, koniec z ryzykiem niedoświetlenia. Byłem przekonany, że to początek zmierzchu ery kliszy. Jakże się myliłem!

Przez kolejne lata cyfrowa fotografia pochłonęła mnie bez reszty. Setki, tysiące zdjęć, natychmiastowy podgląd, korekcja ekspozycji na monitorze, perfekcyjna ostrość… wszystko to wydawało się tak logiczne i nowoczesne. Stara skrzynka ze światłomierzem selenowym, Zenit TTL, poszła w odstawkę. Ale po jakimś czasie, gdzieś w głębi duszy, zaczął się tlić… nie wiem, tęsknota? Pustka? Czegoś brakowało.

To coś wróciło niespodziewanie. Przeglądając stare zdjęcia rodzinne, te zrobione jeszcze przed erą cyfrową, uderzył mnie ich… charakter. Nie idealne, często lekko rozmazane, ale z niepowtarzalnym klimatem. Zastanawiałem się, jak to możliwe, że zdjęcia zrobione starym aparatem i tanim filmem mają więcej duszy niż te, które robię nowoczesną lustrzanką. I tak zacząłem wracać. Powoli, nieśmiało, najpierw eksperymenty, potem już świadomy wybór. powrót do kliszy.

Dlaczego wracamy do analogu? Nie tylko nostalgia.

Nostalgia to oczywiście ważny element tego fenomenu. Wspomnienia o zapachu wywoływacza, o oczekiwaniu na negatywy, o dźwięku migawki starego aparatu – to wszystko ma swój urok. Ale to tylko wierzchołek góry lodowej. Współcześni fotografowie, zarówno profesjonaliści, jak i amatorzy, świadomie decydują się na kliszę z wielu innych powodów, które wykraczają poza sentymentalne wspomnienia.

Po pierwsze, jakość obrazu. Może to brzmieć kontrowersyjnie w dobie megapikseli i super-ostrych obiektywów, ale dla wielu osób zdjęcia z kliszy mają po prostu to coś. Charakterystyczne ziarno, subtelne przejścia tonalne, unikalna kolorystyka – to wszystko składa się na obraz, który jest trudny do wiernego odtworzenia cyfrowo. Oczywiście, można symulować wygląd kliszy za pomocą filtrów i presetów, ale to nigdy nie będzie to samo.

Po drugie, proces twórczy. Fotografowanie na kliszy wymusza większą rozwagę, planowanie i zrozumienie podstawowych zasad fotografii. Masz ograniczoną liczbę klatek, nie możesz zrobić dziesięciu identycznych zdjęć i wybrać najlepszego. Musisz pomyśleć, zanim naciśniesz spust migawki. To uczy pokory i dyscypliny, ale też daje większą satysfakcję z dobrze zrobionego zdjęcia. To trochę jak z slow foodem – nie chodzi o to, żeby zjeść szybko i tanio, ale żeby celebrować proces przygotowania i delektować się smakiem.

Techniczne aspekty powrotu analogu: od kliszy po skanowanie.

Wybór kliszy to dopiero początek przygody. Dostępna jest cała gama filmów o różnych charakterystykach: kolorowe negatywy (np. Kodak Portra 400, znany z pięknych, pastelowych kolorów, czy Fuji Superia X-TRA 400, bardziej uniwersalny), slajdy (np. Fuji Velvia 50, słynąca z intensywnych barw i wysokiej ostrości, idealna do krajobrazów), czarno-białe (np. Ilford HP5 Plus, uniwersalny i tolerancyjny, lub Kodak Tri-X 400, z charakterystycznym ziarnem). Każdy film ma swój własny charakter i nadaje zdjęciom unikalny wygląd.

Oprócz rodzaju filmu, ważny jest również jego format. Najpopularniejszy jest oczywiście 35mm (mały obrazek), ale coraz większą popularnością cieszy się średni format (120), który oferuje wyższą jakość obrazu i większą plastyczność. Istnieją też wielkie formaty (4×5 cala, 8×10 cala), ale to już domena profesjonalistów i pasjonatów, którzy cenią sobie absolutną jakość i szczegółowość.

Po zrobieniu zdjęć czas na wywołanie. Można to zrobić samodzielnie (czarno-białe filmy są stosunkowo proste do wywołania w domu), albo oddać do laboratorium. Kolorowe filmy (C-41) i slajdy (E-6) wymagają bardziej skomplikowanego procesu i specjalistycznej chemii, dlatego zazwyczaj oddaje się je do profesjonalnego laboratorium. Następnie pozostaje skanowanie negatywów lub slajdów. Można to zrobić skanerem płaskim (najtańsza opcja, ale jakość jest ograniczona), skanerem dedykowanym do filmów (lepsza jakość, ale droższe) lub w laboratorium (najlepsza jakość, ale najdroższe).

Sprzęt analogowy: od Zenita do Leiki.

Wybór aparatu analogowego to kolejna decyzja, która wpływa na ostateczny efekt. Na rynku wtórnym dostępnych jest mnóstwo starych aparatów, od prostych i tanich Zenitów (pamiętam, jak w 2000 roku kupiłem używanego Zenita TTL za 250 zł z obiektywem Helios 44-2. Był to mój pierwszy aparat, ale po kilku miesiącach okazało się, że ma nieszczelny światłomierz i zacina się migawka), po zaawansowane lustrzanki Nikona, Canona, Pentaxa, Minolty, czy Olympus. Można też zainwestować w droższy, ale niezawodny klasyk, taki jak Nikon F3, Pentax K1000 czy Leica M6.

Ważny jest również obiektyw. Obiektywy manualne, charakterystyczne dla fotografii analogowej, wymagają ręcznego ustawiania ostrości i przysłony. To uczy pokory i precyzji, ale też daje większą kontrolę nad obrazem. Istnieje cała rzesza legendarnych obiektywów, takich jak Carl Zeiss Jena Biotar 58mm f/2 (znany z charakterystycznego bokeh), Helios 44-2 (wspomniany już wcześniej), czy Nikkor 50mm f/1.4 (uniwersalny i bardzo ostry).

Do fotografowania na kliszy potrzebny jest również światłomierz. Można użyć światłomierza wbudowanego w aparat (jeśli działa), ale bardziej precyzyjny jest światłomierz ręczny. Pomiar światła to kluczowy element fotografii analogowej – od niego zależy, czy zdjęcie będzie prawidłowo naświetlone. No i oczywiście bateria – bez niej aparat nie zadziała!

Ekonomia analogu: czy to hobby dla bogatych?

Fotografia analogowa nie jest tania. Koszty klisz, chemii, wywoływania, skanowania, to wszystko się sumuje. Do tego dochodzi koszt aparatu i obiektywów (jeśli nie masz ich już w domu). Wzrost cen klisz i chemii fotograficznej po 2010 roku jest zauważalny. Pamiętam, jak jeszcze kilka lat temu rolka Kodaka Gold 200 kosztowała 15 zł, a teraz trzeba za nią zapłacić ponad 30 zł. No ale coś za coś.

Da się jednak fotografować na kliszy w miarę ekonomicznie. Po pierwsze, można kupować klisze w większych ilościach, co pozwala zaoszczędzić trochę pieniędzy. Po drugie, można wywoływać czarno-białe filmy samodzielnie, co jest znacznie tańsze niż oddawanie ich do laboratorium. Po trzecie, można szukać okazji na rynku wtórnym i kupować używany sprzęt w dobrym stanie. Po czwarte, warto eksperymentować z różnymi typami filmów i wybierać te, które oferują najlepszy stosunek jakości do ceny. No i przede wszystkim – robić mniej zdjęć! Każde naciśnięcie spustu migawki to realny koszt.

Warto też zauważyć, że fotografia cyfrowa również nie jest darmowa. Nowoczesny aparat cyfrowy z dobrym obiektywem to spory wydatek. Do tego dochodzą koszty kart pamięci, baterii, oprogramowania do obróbki zdjęć i ewentualnych wydruków. Tak naprawdę, oba systemy mają swoje plusy i minusy pod względem ekonomicznym. Wybór zależy od indywidualnych preferencji i możliwości finansowych.

Przyszłość analogu w cyfrowym świecie: moda czy trwała zmiana?

Czy fotografia analogowa przetrwa w cyfrowym świecie? Moim zdaniem, tak. Nie sądzę, żeby kiedykolwiek zastąpiła cyfrę, ale na pewno pozostanie ważną alternatywą dla tych, którzy szukają autentyczności, unikalnego wyglądu i odmiennego procesu twórczego. Obserwuję wzrost popularności laboratoriów fotograficznych oferujących usługi wywoływania i skanowania klisz, pojawianie się nowych filmów analogowych, a także rosnące ceny używanych aparatów analogowych. Widzę też, jak coraz więcej młodych fotografów eksperymentuje z kliszą, szukając alternatywy dla cyfrowej perfekcji.

Osobiście uważam, że fotografia cyfrowa i analogowa mogą współistnieć obok siebie. Cyfra jest idealna do szybkiej, reporterskiej fotografii, do dokumentowania rzeczywistości, do pracy zarobkowej. Analog to bardziej hobby, pasja, sposób na wyrażenie siebie, poszukiwanie piękna w niedoskonałości. To trochę jak z winylem i muzyką cyfrową – oba formaty mają swoich zwolenników i oba mają swoje zalety.

Wzrost popularności serwisów internetowych oferujących wywoływanie i skanowanie klisz, a także pojawienie się aplikacji mobilnych symulujących wygląd zdjęć analogowych, świadczą o tym, że analog ma się dobrze i ma przed sobą przyszłość. Nawet jeśli to tylko moda, to moda, która przynosi ze sobą coś wartościowego – powrót do korzeni fotografii, do rzemiosła, do dbałości o szczegóły. I za to warto kochać kliszę.

Czy Ty też czujesz ten klimat analogu? Czy masz jakieś wspomnienia związane z fotografią na kliszy? Podziel się nimi w komentarzach! A może dopiero planujesz spróbować swoich sił w analogu? Śmiało, nie bój się eksperymentować! Gwarantuję, że to będzie niezapomniana przygoda.